پیشتر به بهانه انتشار خبر کشف جسد مومیایی نزدیک حرم شاه عبدالعظیم، نگاهی به «الزامات قانونی مومیایی اجساد» پرداختیم که در آن تعریف مومیایی جسد، انواع و شیوه های آن از منظر قانون و پزشکی مطرح گردید. اینک ضمن بیان نظر متخصصین علم پزشکی قانونی در صحت و سقم نظرات بیان شده در تعلق جسد به رضا شاه، شیوه های تشخیص هویت جسد مومیایی نیز تشریح خواهد شد که دانش قبلی مکتسبه میتواند ما را در درک بهتر دیدگاه آنان یاری کند.
یکشنبه ۲ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ هنگامی که کارگران برای طرح توسعه در محوطه معروف به باغ طوطی در ضلع غربی آستانه حضرت شاه عبدالعظیم که مقبره رضا شاه قبل از تخریب در آنجا قرار داشت، مشغول خاکبرداری بودند، با محفظه سخت بتنی برخورد کردند. بعد از خرد کردن آن، متوجه جسدی داخل آن شدند که با اجساد معمولی فرق داشت.
راننده بیل مکانیکی با این جسد عکس سلفی گرفت و در فضای مجازی منتشر کرد. شاید هیچگاه احتمال نمی داد که این سلفی تبدیل به خبر تمام رسانهها شود و جنجال آفرین باشد. انتشار این خبر بار دیگر نقش پر رنگ شبکههای اجتماعی را بر همگان بیش از بیش هویدا نمود. گفته شد که سایت خبری روزآروز نخستین بار خبر کشف جسد مومیایی را منتشر کرد.
انتشار خبر مزبور به سرعت نظر کارشناسان را بخود جلب کرد و بزودی تصویر مومیایی شده در کنار آخرین تصویر بجامانده از رضا شاه در کنارهم قرار گرفت. پیدایش آن در محل فوق گمانه زنیها در این که آیا این پیکر رضا شاه است را، تقویت کرد. چرا که بعد از تخریب مقبره وی در اوایل انقلاب و بعد از قریب به ۲۲ روز کاوش، جسد مومیای او یافت نشد و چنین ادعا شد که جسد را محمد رضا شاه به هنگام خروج از کشور با خود خارج کرد!
مدارک و شواهدی که از جسد در دست است، تنها تعداد محدود عکس با کیفیت نامناسب است که نمی تواند اطلاعات دقیقی از جمله این که، آیا جسد به شکل سنتی و باستانی مومیایی شده یا به شیوه معاصر را به متخصصین امر بدهد. همین امر تشخیص هویت آن را دشوار میکند. به این دلیل برخی احتمال می دهند که جسد متعلق به مرد ناشناسی است اما برخی دیگر عقیده دارند که جسد متعلق به رضا شاه است.
بعد فوت رضا شاه در سال ۱۳۲۴ در ژوهانسبورک مرکز آفریقای جنوبی، در آنجا تغسیل و تکفیل می شود اما مومیایی کردن آن بعد از انتقال به مصر توسط یکی از بهترین متخصصین مومیایی اجساد در این کشور به نام «دکتر ولگاکف» که اهل روسیه بود، به مدت ۱۷ روی صورت گرفت.
دکتر عباس میلانی- استاد دانشگاه، نویسنده و مورخ، در علت مومیایی کردن جسد رضا شاه بیان می دارد: « مومیایی کردن وی نه به رسم فراعنه مصر بلکه، به جهت ضرورت صورت گرفت. زیرا در آن زمان ایران در اشغال متفقین بود و انگلستان هم قدرت زیادی داشت. محمد رضا شاه در مقابل انگلستان از ضعف قدرت برخوردار بود و امکان انتقال آن به ایران نبود، بنابراین تصمیم گرفته شد تا جسد مومیایی شده موقتاً در مسجدی در مصر دفن شود تا در فرصت مقتضی به ایران منتقل شود که این عمل هم چند سال بعد صورت گرفت.»
در این که آیا جسد کشف شده، یک پیکر عادی است یا مومیایی و اگر مومیایی است، متعلق به شخص ناشناسی است یا متعلق به رضا شاه؛ به راحتی از طریق آزمایش DNA می توان نسبت به شناسایی هویت جسد کشف شده اقدام کرد. کارشناسان پزشکی قانونی، آزمایش DNA را بهترین و دقیق ترین راه برای شناسایی این پیکر می دانند. دکتر James Walker متخصص تشخیص هویت در انگلستان عقیده دارد که:
«تست DNA اگر در شرایط درست انجام شود، تکنیک بسیار دقیقی است و دلیلی ندارد که نتیجه آن صددرصد درست نباشد. هرکس در بدن خود DNA دارد که به مثابه طرح ساختاری بدن و منحصر به فرد همان شخص است. به غیر از دوقلوها که DNA آنان عین هم است. بنابراین چون منصحر بفرد است می توان با استخراج ماده شیمیایی از بدن شخص، وی را به کمک DNA شناسایی کرد.
در رابطه با جسد مومیایی پادشاه کشف شده در ایران، چون این پادشاه چند سال پیش فوت کرد، باید از طرف خویشاوندان زنده وی که اعلام شد نوه او زنده است یا نوادگان دیگر یا بچههای خواهر زادهها و برادرزاده ها، می توان از آن ها نمونه برداری آن ها کرد و نمونه آن ها را با نمونه فرد متوفی اخذ شده مقایسه کرد. اگر تشابه هایی پیدا شد ( هرچند عین هم نخواهد بود ولی تشابهات زیادی خواهند داشت) با یک ارزیابی آماری، بطور حتمی می توان شتخیص داد که آیا همان شخصی است که فکر می کردیم یا خیر؟»
گفته شد، پزشکان قانونی در ایران و خارج از کشور، برای آزمایش DNA جسد اعلام آمادگی کردند که خبری از پذیرش خواسته آنان و یا نتیجه آن منتشر نشده است!
| موضوع مرتبط: مومیایی کردن جسد قانوناً اختیاری است یا اجباری؟ |
علاوه بر تشخیص به کمک آزمایش فوق، دکتر مازیار اشرفیان بناب – متخصص ژنتیک، باستان شناس، استاد دانشگاه چستر در بریتانیا، عضو آکادمی پزشکی قانونی انگلستان، عضو هیأت مؤسس پزشک قانونی در استان هرمزگان و مؤسس موزه ملی تاریخ پزشکی ایران عقیده دارد:
«با توجه به سابقه کار پزشکی قانون در ایران می توان گفت که در منطقه جنوب تهران در بهشت زهرا زمانی بین ۳۵ تا ۴۰ سال لازم است تا نسوج نرم حسد از بین برود و گذشت مدتی بیش از این، سبب می شود تا تنها استخوانی از جسد باقی بماند. همچنین در منطقهای که جسد مومیایی کشف گردید، دهها سال است که هیچ جسدی دفن نشده است که این امور حکایت از آن دارد که جسد کشف شده یک جسد معمولی نیست بلکه یک جسد قدیمی است که توسط متخصصینی عمل preservation روی آن انجام شده است.
مطالعاتی که در ارتباط با عکس های منتشرشده صورت گرفت، می توان گفت، وقتی مشخصات فیزیکی یک جسد را می توان مطالعه و در Outline جمجمه دقت کرد. شکل جمجمهی جسد کشف شده مقایسه کرد. چهرهی همه ما متفاوت است و این چهره متفاوت رفکلشن یا انعکاسی از جمجمه است و همه ما دارای جمجمه های متفاوتی هستیم. حال وقتی outline جمجمه رضا را با جسد کشف شده تطبیق داده و Supper impose می کنیم، می بینیم که انحاء جمجمه و قوس آن کاملاً مشابه است. علاوه بر این، در آنتروپولوژی و انسان شناسی با استفاده از طول استخوان های بلند می توان قد فرد را تخمین زد که مؤید به مطالعات زیاد در جوامع مختلف است. وقتی طول استخوان بازو را بتوان تخمین زد، می توان تقریباً حدس زد که قد این فرد یا جسد پیدا شده چقدر است.
از شواهد و نوشته ها در مورد رضا شاه مشخص می شود که وی دارای قد بلند بیش از۱۹۰ سانتی متر بوده است. محوطه ای که جسد مومیایی در آن یافت شد، مقداری مخدوش است، آجرهایی است که به صورت استناندارد ساخته شدند و همیشه استفاده می شده است، معمولاً این آجر ها ضخامت پنج سانتی متری دارد و طولی حدود بیست سانتی متری که با مقایسه ابعاد و اشیایی که کنار جسد است، می شود طول استخوان بازو، استخوانهای ساعد را بطور تقریبی و نه به صورت صددرصد تخمین زد. طول استخوان بازو در یک مرد متوسط حدود ۳۳.۵ سانتیمتر و طول استخوان اولنا که در ساعد است، حدود ۲۶.۵ سانتیمتر است. با سنجش قد جسد مومیایی، می تواند قد وی را حدس زد.
بنابر آنچه بیان شد، با توجه به نسبت دست به بدن، حالت بدن و دست و صورت می توان نتیجه گرفت که قد جسد مومیایی کشف شده بیش از ۱۸۸ سانتیمتر است. بنابراین، با توجه به ظواهر ذکرشده، میزان قد و شکل جمجمه می تواند به این نتیجه رسید که جسد متعلق به رضا شاه است.»
اخبار غیر رسمی اخیر حکایت از آن دارد که جسد دفن گردید اما مشخص نیست که آزمایشهای لازم روی آن صورت گرفت و آیا جسد همانطور که صاحب نظران بیان داشتند، متعلق به رضا شاه بوده است یا خیر که باید منتظر ماند.
منابع: گفتگوی دکتر پریچهر خزعلی با باشگاه خبرنگاران، گفتگوی دکتر مازیار اشرفیان بناب با اتاق خبر، گفتگوی دکتر عباس میلانی و دکتر مازیار اشرفیان بناب در برنامه رپرتاژ و وبهای سایت خبرگزاری مهر و ایسنا
